“`html
Emeklilere Bayram İkramiyesi Artışı Önerisi ve Türkiye’deki Emekli Maaşlarının Durumu
Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP), Meclis’e sunduğu yeni kanun teklifiyle bayramlarda emeklilere yapılan ikramiyenin 3 bin TL’den 4 bin TL’ye yükseltilmesini önermiştir.
Türkiye’deki emekli maaşları, uluslararası düzeyde nasıl bir yere sahip? İşte bu konudaki güncel bilgiler ve uzman görüşleri.
Türkiye’de en düşük emekli maaşı, Ocak 2025 itibarıyla 14 bin 469 TL olarak belirlenmiştir. Ancak muhalefet partileri, bu miktarın geçim sağlamak için yetersiz olduğunu dile getirerek artışı eleştirmektedir.
DİSK Emekli-Sen Başkanı Cengiz Yavuz, 2024 yılını Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “Emekliler Yılı” olarak ilan ettiğini hatırlatarak, “2024, emekliler için açlık ve sefalet yılı oldu; 2025’in de bu durumu daha da kötüleştireceğini düşünüyoruz” ifadesini kullandı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 17 Ocak’ta yaptığı konuşmada emekli maaşlarında “tarihin en büyük artışları” yaşandığını vurgularken, “hayat pahalılığı” ve “açgözlülük” nedeniyle bu artışların zamanla değer kaybettiğini belirtti.
Dünyada Emeklilik Sistemi: Türkiye Sondan Dördüncü
Dünya genelindeki emeklilik sistemlerine dair kıyaslamalar içeren birçok araştırma mevcuttur. Bunlardan biri, ABD merkezli danışmanlık firması Mercer ve CFA Institute tarafından hazırlanan Küresel Emeklilik Endeksi’dir.
Bu kuruluşlara göre emeklilik sistemlerini değerlendiren üç önemli kriter şunlardır:
- Emeklilik aylığı miktarı
- Emeklilik sisteminin sürdürülebilirliği
- Emeklilik sisteminin güvenilirliği
2024 yılı itibarıyla 48 ülkenin değerlendirmeye alındığı bu endekste, Hollanda, İzlanda, Danimarka ve İsrail ilk dört sırayı elde ederken, Türkiye sondan dördüncü olarak notlandırılmıştır. Türkiye, Filipinler, Arjantin ve Hindistan’ın arkasında yer almıştır. Hollanda 100 üzerinden 84.8 ile en yüksek puanı alırken, Türkiye ise yalnızca 48.3 puanda kalmıştır.
Türkiye’nin puanı yıllar içinde bir miktar artış göstermiş olsa da, sıralamadaki konumu değişmemiştir. Türkiye, ilk olarak 2019 yılında endekse dahil olduğunda, 37 ülke içinde sondan üçüncü sıradaydı.
Raporda Türkiye’nin düzeltmesi gereken alanlar şu şekildedir:
- En düşük emeklilik maaşları artırılmalı
- Özel emeklilik sistemleri yaygınlaştırılmalı
- Emeklilikten önceki özel emeklilik fonlarına erişim kısıtlanmalı
OECD Raporunda Yüksek Eşitsizlik Vurgusu
Bir diğer önemli rapor ise Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD) tarafından çıkarılan “Pensions at a Glance” raporudur. OECD, Türkiye’deki 65 yaş üstü bireylerdeki harcanabilir gelirdeki eşitsizliğin “çok yüksek” olduğunu bildirmiştir. 2023 yılında yayımlanan bu raporda incelenen 38 ülke arasında Türkiye beşinci sırada yer almıştır.
OECD, Türkiye’de yüksek enflasyon nedeniyle artan emekli maaşlarının zamanla yetmediğine de dikkat çekmektedir.
Türkiye’nin Avrupa’daki Emekli Maaşlarındaki Düşüş
Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) tarafından gerçekleştirilen bir çalışmaya göre, Türkiye’nin Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında emekli maaşlarının euro cinsinden 2012-2021 döneminde yüzde 33,6 azaldığı tespit edilmiştir. 2012 yılında Türkiye, dokuz Avrupa ülkesinden daha fazla emekli maaşına sahipken, 2021’de yalnızca Bulgaristan’ın üzerinde kalmıştır.
Bu raporun editörlüğünü yapan Prof. Aziz Çelik, Avrupa’daki ülkeler arasında Türkiye’deki kadar büyük bir maaş düşüşü gözlemlenmediğini ifade etmektedir.
Emekli-Sen Genel Sekreteri Fikri Kalender, “Avrupa’daki emekliler, Türkiye’ye geldiklerinde burada sadece birkaç ay yaşayabilecek maaş alıyorlar. Bizim ise ulaşım fiyatlarının artması nedeniyle hiçbir yere gitmemiz bile zorlaşıyor” şeklinde konuştu.
Emekli Maaşları Nasıl Belirleniyor?
BBC Türkçe‘ye verdiği röportajda Kocaeli Üniversitesi’nden Prof. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’de emekli maaşlarının, çalışanların prim ödemeleri üzerinden belirlendiğini açıklamıştır. Ayrıca, nüfusun yaşlanması ve emekli sayısının artması dolayısıyla devletin belli bir katkı sağladığını belirtmiştir:
“Genellikle emekli maaşlarının sadece devlet tarafından ödendiği düşünülmektedir. Ancak, emekliler ödedikleri primleri alır.”
Emekli-Sen Genel Sekreteri Fikri Kalender de bu durumu vurgulayarak şu ifadeleri kullanmıştır:
“Devlet, emeklilerin maaşlarını bir yük olarak görmekte. Oysa bizler, hak ettiğimiz ücretleri talep ediyoruz.”
Emekli Maaşları Her Zaman Düşük Müydü?
Geçmişte, Türkiye’de emeklilerin aldığı maaşlar, toplumun büyük bir kısmının gelirinden daha yüksekti. Emekli-Sen’e göre, 2000’li yılların başında en düşük emekli maaşı asgari ücretin 1,3 katına kadar çıkmaktaydı. Ancak, bu oran zamanla azalarak 2016 yılında asgari ücretin altına düşmüştür. Bu yıl itibarıyla, en düşük emekli maaşı asgari ücretin yalnızca yüzde 55’ine kadar gerilemiştir.
Bu durum, emeklilerin geçimini son derece zorlaştırmaktadır. Türkiye’deki emeklilerin yaklaşık yarısının ev sahibi olduğu belirtilmektedir. Fikri Kalender, 2014 yılında emekli olduğu dönemde aldığı ikramiyeyle bir ev almayı başarabildiğini, ancak günümüzde düşen maaş ve ikramiyelerin bunun imkansız hale geldiğini aktarmıştır.
Emeklilerin bayram ikramiyesi de zamanla değer kaybetmiştir. Prof. Aziz Çelik, “Eğer emeklilere bayram ikramiyesi enflasyon oranında artırılsaydı, şu anda 8.500 TL olması, asgari ücret artışıyla artırılsaydı ise 13.000 TL civarında olması gerekirdi” demiştir.
Emeklilerin Geçim Zorluğunun Nedenleri
Son on beş yılda emeklilerin geçim sıkıntısının artmasının en büyük nedeni, 2008 yılında emekli maaşlarının belirlenmesinde yapılan değişikliklerdir. Prof. Çelik, bu değişiklikleri şöyle özetlemektedir:
- Aylık bağlama oranı düşürüldü: Emekli maaşları, çalışma dönemindeki ortalama maaşlara endekslenirken, bu oran yüzde 70’ten aşağıya indirilmiştir.
- Büyümeden alınacak pay sınırlı kaldı: Eskiden ekonomik büyümenin tamamı, emekli maaşlarına yansıtılırken, artık yüzde 30’u yansıtılmaktadır.
- Uzun süre çalışma etkisi azaltıldı: Prim gün sayısını dolduranların, emekli aylıklarının yükseltilmesi engellenmiştir.
Emekli maaşlarının düşük seviyelerde kalması nedeniyle hükümet, 2019 yılından itibaren emekli maaşlarına yapılan katkıyı artırmak zorunda kalmıştır. Prof. Çelik, merkezi bütçenin yaklaşık yüzde 20’sinin emekli maaşlarına giderken, bu oranın şimdi yüzde 12-13 seviyelerine gerilediğini ifade etmektedir.
Emekli Maaşlarının Ne Olması Gerekir?
Prof. Aziz Çelik, emeklilerin maaşlarının, çalışırken aldıkları son maaşın yüzde 75’inin altına düşmemesi için yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulduğunu vurgulamıştır:
“Şu anda emeklilikteki tablo oldukça trampalı. En düşük ve ortalama emekli maaşları birbirine çok yakın, biri 14.469 TL, diğeri ise 17.500 TL civarında.”
Çelik ayrıca, en düşük emekli maaşının asgari ücret seviyesinde belirlenebileceğini, ancak tüm maaşların bu seviyede olmaması gerektiğini de eklemiştir. Emekli-Sen Genel Sekreteri Fikri Kalender de aldıkları yüzde 14’lük zammın, diğer birçok giderin artışı karşısında yetersiz kaldığını belirtmiştir.
Türkiye ve dünya genelindeki gelişmeler emeklilerin sorunlarını geri planda bıraksa da, Kalender son söz olarak, “Bize sıra gelmiyor, ancak biz bu fırsatı kendimiz yaratacağız” demiştir.
“`
